Strój piotrkowski
Zanim zaczniemy mówić o stroju piotrkowskim, musimy ustalić, o jakim terenie mówimy. Kiedy opisywane są jakieś zjawiska kultury ludowej, używamy zwykle nazw etnograficznych i właśnie Ziemia Piotrkowska występuje tu jako region etnograficzny, który co prawda w większości pokrywa się z powiatem piotrkowskim, ale w przeciwieństwie do niego obejmuje obszar także częściowo brzeziński i łódzki.
Znany badacz folkloru tych ziem, prof. Jan Dekowski, w dużym uproszczeniu, opisywał ten obszar jako teren, który od północy sięgał Dłutowa, Kurowic i Łaznowa do Ręczna na południu. Wschodnią granicę stanowiła częściowo Pilica i okolice Tomaszowa Mazowieckiego, na zachodnie zaś sięgał aż za Bełchatów.
Strój w zależności od obszaru, występował w dwóch typach, mając swoje lokalne i peryferyczne odmiany (ryc 1.) Te odmiany nie zostały jednak niestety szczegółowo opisane przez profesora Dekowskiego, nad czym ubolewam.
Kolejną ważna kwestią zanim zaczniemy mówić o samym stroju jest ustalenie czasu o jaki nam chodzi. Strój, tak jak wiele elementów kultury, przechodził swoje przeobrażenia. Inaczej wyglądał strój piotrkowski z początku XIX wieku, a inaczej ten, który noszono na początku XX wieku czy już w latach 40tych XX wieku. Miał na to wpływ oczywiście m.in. wprowadzenie uwłaszczenia, a co za tym idzie poprawa bytu materialnego chłopów, rozwój ośrodków przemysłowych, dostępność fabrycznych tkanin, farbiarni czy kolorowych nici do haftowania.
W tym artykule zajmiemy się strojem odświętnym występującym na przestrzeni 40-50 lat od początku XX wieku.
Strój świąteczny młodych mężatek i dziewcząt składał się z spódnicy, fartuszka, koszuli haftowanej, gorsetu i chustki oraz oczywiście wysokich trzewików na obcasie. Starsze kobiety nosiły wełniaki, zapaski z „siotecką”, kaftany, zapaski do odziewu i czepce.
Koszula.
W wersji najstarszej najczęściej uszyta z dwóch części: górnej tzw.ciałka- szytą często z lepszej jakości tkaniny, o dolnej-podołka, pełniącego rolę halki, szytego ze zgrzebnego płótna. Koszula marszczona przy szyi ozdobiona była bawełnianą koroneczką
Rękawy długie ułożone w zmarszczki przy mankiecie, często haftowane charakterystycznym piotrkowskim czerwono-czarnym haftem (ryc.2)
Koszule do gorsetu i późniejsze posiadały hafty kolorowe hafty na rękawie, najczęściej w formie polnych kwiatów. Początkowo kołnierzyk i mankiety związywano kolorową wstążeczką. Później zapinano na szklane guziczki.
zdj. archiwum własne
Spódnica
Spódnicą nazywano wszystkie spódnice wykonane z lnu lub wełny w jednym kolorze. Na jej wykonanie używano materiałów wykonanych własnoręcznie lub nabytych w mieście. Len był najcześciej w kolorze naturalnym- szarym lub beżowym, a tkaniny wełniane w czerwonym, zielonym, granatowym, niebieskim i orzechowym. Spódnice często obszywano na dole w jednym lub dwóch rzędach aksamitkami bądź kolorowymi tasiemkami. Taki rodzaj spódnic prezentuje Zespół Pieśni i Tańca Gorzkowice.
zdjęcie ze strony FB Zespołu Pieśni i Tańca Corzkowice.
Wełniak
Na tych terenach wełniokiem lub kiecką nazywano spódnice z wełny najczęściej w pionowe paski. Materiał zwykle 3,5 metrowej długości marszczony lub układany był w pasie i wszywany w tzw oszywkę lub łączył się z tzw stanikiem czyli górną cześcią uszytą z innego materiału (często lny lub kaszmiru) -całość tworzyła jakby sukienkę bez rękawów. Zestawienie kolorów w wełniakach często charakterystyczny i rozpoznawalny dla danego regionu (np.okolic Moszczenicy) czy danej wsi. Różne kolory wełniaków prezentuje Kapela Trzy Morgi oraz zespoły „Piliczanie” i „Piotrkowianie”.
zdj.własne obiektu z zasobów MAiE w Łodzi
Gorset
W XIX wieku szyto go z materiału w prążki, później pojawiły się aksamitne czarne i granatowe. Zwykle obcisłe, uformowane u dołu w tzw tacki lub kwadraty, ozdobione paciorkami i koralikami w charakterystyczne kwiatowe wzory tzw rózgi. Gorsety do ślubu były najczęściej zielone lub czerwone.
Zdj. własne obiektu z zasobów T.Millera
Kaftan
Najczęściej szyty z tkaniny jednokolorowej zielonej, granatowej, czarnej lub różowej lub w drobne prążki. Krótkie, sięgające do pasa, ozdabiano czarną lub granatową aksamitką, wstążeczkami i paciorkami, a na samym dole czarną, bawełnianą koroneczką.
zdj. archiwum własne
Zapaska do pasa i fartuszek
Zapaski do pasa robione z tkaniny wełnianej w paski różnokolorowe, posiadające charakterystyczny kostkowy, ułożony w pasy wzór tzw przeplotkę. U dołu mogła, choć nie musiała mieć ozdobną koronkę i sioteckę czyli koralikowe wzory oraz naszyte kolorowe lub jasne wstążki w formie poziomych pasków.
Fartuszki białe lub czarne ozdabiane na dole koroneczką w pasującym kolorze i często haftami kwiatów w wielu odmianach i kolorach.
Zapaska do odziewu
Zapaska do odziewu tzw. odziewacka służąca jako wierzchnie okrycie, ale także jako kapa na łóżko czy płachta do noszenia i okrywania dzieci. Wełniana, podobna w kroju i wyglądzie do zapaski do pasa, ale od niej większa i obszerniejsza. Kolor i wielkość pasków również charakterystyczny dla danego regionu ziemi piotrkowskiej, także poszczególnych wsi. Często jednak występował kolor czerwony z różnym zestawieniem sąsiadujących kolorów.
zdj. archiwum własne 
zdj. Jerzy Misztela Czepce tiulowe
Wybitnie charakterystycznym elementem stroju piotrkowskiego były, niewystępujące już właściwie nigdzie, czepce tiulowe. Noszony prze mężatki, bogato haftowany o długich tzw bandażach, które wiązane były pod brodą w dużą kokardę. Mistrzyniami w tworzeniu i haftowaniu czepców były hafciarki z Wolborza i Milejowa.
Autor Anna Skolimowska
